Ουραιμία από οξεία νεφρική ανεπάρκεια η αιτία θανάτου του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ

Ακόμα και 200 χρόνια αργότερα, το θέμα της νόσου που προκάλεσε τον θάνατο του Μότσαρτ παραμένει αμφιλεγόμενο. Παρουσιάζονται οι διάφορες εκδοχές που έχουν προταθεί. Μάλλον η ουραιμία από οξεία νεφρική ανεπάρκεια φαίνεται να είναι η επικρατέστερη.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Α. ΠΕΠΠΑΣ ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ-ΛΟΙΜΩΞΙΟΛΟΓΟΣ 

Ακριβώς 225 χρόνια πριν, την 5η Δεκεμβρίου 1791 σε ένα μικρό σπίτι στην Βιέννη κοντά στην Μητρόπολη

του Αγίου Στεφάνου, μια από τις μεγαλύτερες μορφές στην ιστορία της μουσικής, ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, πέθανε δυο περίπου μήνες πριν συμπληρώσει τα 36 χρόνια του. Στο πιστοποιητικό θανάτου που κατετέθη στα αρχεία της εκκλησίας του Αγίου Στεφάνου, όπου ετάφη δυο μέρες αργότερα με κηδεία απόρου, αιτία θανάτου αναφέρεται εμπύρετος πορφύρα (hitzigen Frieselfieber).

Πολλοί μεταγενέστεροι μελετητές ασχολήθηκαν με την εντόπιση της αιτίας θανάτου του Μότσαρτ, στηριζόμενοι στις περιγραφές των συμπτωμάτων και σημείων που αναφέρονται σε σημειώσεις των θεραπόντων γιατρών αλλά κυρίως στις βιογραφίες του συνθέτη και στα απομνημονεύματα συγγενών και φίλων του. Παράλληλα υπήρξαν πολλές, μυθιστορηματικές επί το πλείστον, εκδοχές που απέδωσαν το θάνατο του Μότσαρτ σε δηλητηρίαση με τις υποψίες ενοχής να βαραίνουν κύκλους της Μασονικής στοάς της Βιέννης, της οποίας και ο Μότσαρτ ήταν μέλος, και κυρίως τον συνθέτη Αντόνιο Σαλιέρι.

Οι υποψίες κατά του Σαλιέρι διατυπώθηκαν από καλλιτεχνικούς κυρίως κύκλους, από την εποχή εκείνη ως και τις μέρες μας, αν αναλογισθούμε το θεατρικό (και κινηματογραφικό ) «Αμαντέους» του Πίτερ Σαφφερ. Πάντως εναντίον της εκδοχής αυτής και εκτός από την συγκλονιστική και επίμονη άρνηση του ίδιου του Σαλιέρι που έγκλειστος σε άσυλο φρενοβλαβών ορκιζόταν μέχρι τις τελευταίες του στιγμές του 1825 ότι ήταν αθώος των κατηγοριών αυτών, υπάρχει και η επίσημη κατάθεση του αρχιάτρου της Βιέννης και της περιοχής της άνω Αυστρίας, Edmund Vinzenz Guldener von Lobes (1763 – 1827) κατόπιν του νομικού Giuseppe Carpani, συνηγόρου του Σαλιέρι, στην οποία τονίζεται, με βάση τα έγγραφα και τις καταθέσεις των θεραπόντων ιατρών του Μότσαρτ, ότι περίπτωση δηλητηριάσεως δεν υπήρξε.

Ακόμα περισσότερο αυξήθηκε η ιατρική εικασία και φτάσαμε, μέχρι σήμερα, να έχουν προταθεί …140 πιθανές αιτίες θανάτου του μεγαλοφυούς συνθέτη. Ίσως είναι καλύτερα να βασιστούμε στις περιγραφές συγχρόνων, καθώς ασφαλείς διαγνωστικές τεχνικές, αλλά ούτε καν ομοφωνία στους γραφόμενους ιατρικούς όρους ή διαγνώσεις δεν υπάρχει.

Από περιγραφές του Georg Nikolaus von Nissen δεύτερου συζύγου της γυναίκας του Μότσαρτ Κοστάνς, της αδελφής της Σοφίας αλλά κυρίως των θεραπόντων ιατρών του Μότσαρτ, Mathias Edler von Sallaba (1764 – 1797) και του Thomas Franz Closset (1754 – 1813) φαίνεται ότι η ασθένεια του Μότσαρτ διηρκησε περίπου 15 μέρες, καθώς ξεκίνησε στις 20 Νοεμβρίου 1791 με υψηλό πυρετό και αρθρίτιδα χειρών και ποδιών, ισχυρή κεφαλαλγία ενώ αργότερα στην συμπτωματολογία προσετέθησαν οίδημα και εμετοί.

Αυτά απεδόθησαν σε ρευματικό πυρετό και επιδείνωση χρόνιας νεφροπάθειας.

Η διάγνωση του «ρευματικού πυρετού» ετίθετο μάλλον χαλαρά σε σχέση με τα σημερινά νοσολογικά κριτήρια και οποιαδήποτε εμπύρετη κατάσταση με αρθραλγίες ή αρθρίτιδα και εξάνθημα, σημεία τα οποία συνοδεύουν πολλές λοιμώδεις νόσους απεδίδοντο ως ρευματικός πυρετός.

Περισσότερο αληθοφανής είναι η διάγνωση πορφύρας, τύπου Henoch Schoenlein που σε συνδυασμό με την προσφιλή αγωγή (για να είμαστε ειλικρινείς την συνηθέστερη μεταξύ ελαχίστων γνωστών ή διαθέσιμων επιλογών) των αφαιμάξεων και των καθαρτικών υποκλυσμών επέφεραν οξεία νεφρική ανεπάρκεια ή επιδείνωσαν κάποια υφισταμένη χρόνια (μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα: J Am Soc Nephrol. 1992 Σπειραματοσκλήρυνση; : J R Soc Med. 1996)

Τώρα, ήταν πιθανή η χρόνια νεφρική νόσος; Υπάρχουν δύο επεισόδια «αμυγδαλίτιδας», το 1781 και το 1783, αλλά και κολικών κοιλιακών αλγών και πυρετού την ίδια χρονιά στην Βιέννη, με εξάνθημα κάτω άκρων. Η πιθανότητα μεταστρεπτοκοκκικής σπειραματονεφρίτιδος μπορεί να εικάζεται, απλά, αλλά πλέον βάσιμη είναι η υποψία αγγειίτιδας Schoenlein-Henoch που περιλαμβάνει το δέρμα (εξάνθημα) και κοιλιακούς κολικούς. Στο 10% των περιπτώσεων μπορεί να προσβληθούν οι νεφροί.

Νέα αμυγδαλίτις το 1787, και αναφέρονται πονοκέφαλοι και λιποθυμικά επεισόδια τους τελευταίους μήνες του 1791 που θα μπορούσαν να αποδοθούν (ανάμεσα μεταξύ πολλών άλλων παθήσεων, βεβαιότατα) σε υπέρταση και υπερτασική εγκεφαλοπάθεια, συχνή σε νεαρά άτομα με ουραιμία. Την εκδοχή αυτή ενισχύει και μία αναφορά σε γράμμα φίλου του (μη ιατρού, πάντως) ότι η ανάσα του Μότσαρτ είχε μια «οσμή σαν ούρα», κάτι που συνάδει με ουραιμία.

Επιστρατεύοντας και την Τέχνη στην υπηρεσία της ιατρικής εικασίας, πρόσφατα ήλθε στο φως πορτραίτο του Μότσαρτ από τον ζωγράφο Johann Georg Edlinger που, κατά τον υπεύθυνο της Πινακοθήκης Berliner Gemäldegalerie χρονολογείται τον Νοέμβριο του 1790 όταν ο συνθέτης επισκέφθηκε το Μόναχο όπου ο Edlinger ήταν ο επίσημος ζωγράφος της Αυλής. Σε αυτό το πορτραίτο το πρόσωπο του Μότσαρτ φαίνεται οιδηματώδες και τα μαλλιά του κάτω από την περούκα γκριζάρουν…σύμφωνα με ανάλυση από υπολογιστή.

Μια αρχόμενη νεφροπάθεια σε άνδρα 35 ετών, όσο ήταν ο Μότσαρτ τότε, θα μπορούσε να έχει αυτήν την αλλαγή-σε παράθεση με το πολύ πιο γνωστό πορτραίτο που φιλοτέχνησε, το 1782 ή το 1783, ο Joseph Lange (1751-1831) σύζυγος της Αλοϊζια Βέμπερ, κουνιάδας του Μότσαρτ. Φυσικά υπάρχει και ο αντίλογος για την γνησιότητα του πορτραίτου, καθώς ο Μότσαρτ δεν αναφέρει, σε πολλές επιστολές προς φίλους από το Μόναχο όπου έμεινε μόλις 6 ημέρες να ποζάρισε για πορτραίτο, που θα ήταν παραγγελία της Αυλής, εκτός του ότι ο υπεύθυνος της Πινακοθήκης του Βερολίνου εικάζει επίσης για σύφιλη ενώ σαφέστατα ο Μότσαρτ διατύπωνε, προς τον πατέρα του παλαιότερα την βούληση να παντρευτεί για να μην εκτίθεται σε τόσο φοβερά νοσήματα από επαφές με ελευθερίων ηθών γυναίκες.

Και, βέβαια, πληθώρα άλλων ιατρών εικάζουν οξεία μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα καθώς τον χειμώνα του 1791 καταγράφηκαν πολλοί θάνατοι νεαρών ατόμων με οίδημα. Μεταξύ Νοεμβρίου 1791 και Ιανουαρίου 1792 σε σύγκριση με την αμέσως προηγούμενη και την αμέσως επόμενη χρονιά, οι θάνατοι από «οίδημα» – τρίτη αιτία, κατά τα αρχεία θανάτου, μετά την φυματίωση και καχεξία/ υποθρεψία ήταν εξαιρετικά περισσότεροι, εντοπίζοντας ως πηγή επιδημίας το ιδιαίτερα συνωστισμένο στρατιωτικό νοσοκομείο της πόλης, κάτι που ευνοούσε την διασπορά στρεπτοκόκκου της ομάδας Α που ενέχεται στην μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα.

Εκείνο, όμως, που είναι βέβαιο, και σύμφωνο με όλες τις περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων, είναι το εκσεσημασμένο οίδημα, σε βαθμό που αναγκάζονταν να σκίζουν το νυχτικό για να τον αλλάξουν, η βυθιότητα, το παραλήρημα, το κώμα και η περιγραφόμενη έντονα απωθητική οσμή από ούρα που κατέστησε την νεκροψία αδύνατη.

Είναι αναντίρρητο, λοιπόν, πως υπήρξε ουραιμία και οξεία νεφρική ανεπάρκεια, είτε συνεπεία χρόνιας ή οξείας νεφροπάθειας, είτε σαν οργανική επιβάρυνση άλλου νοσήματος και δεν μπορεί κανείς παρά να αναρωτηθεί, ποια θα ήταν η επί πλέον κατάθεση στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά εάν υπήρχε, τότε, η δυνατότητα αιμοκάθαρσης και δεν κατέληγε, τόσο τραγικά και σε τόσο νεαρή ηλικία η πιο χαρισματική μουσική μεγαλοφυΐα όλων των εποχών…ίσως όμως και το «Αμαντέους» η ιταλική απόδοση του «Γκότλιμπ» δεύτερου ονόματος του Μότσαρτ, που αμφότερα σημαίνουν «αγαπημένος του Θεού» να έχει την σημειολογική εξήγησή του……

https://www.nephron.gr